شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه صفر 14 ، 1102 هجري يعني 1689 ۾ ڀٽ شاهه کان چند ميل جي مفاصلي تي موجوده شهر سئي ڪنڊر ۾ شاهه حبيب جي گهر ۾ پيدا ٿيو ۽ شاهه صاحب صفر 14، 1165هه يعني 3 جنوري 1752ع ۾ ڀٽ شاھ ۾ هن فاني دنيا مان لاڏاڻو ڪري ويو، شاهه صاحب جي ماءُ جو تعلق هڪ سنڌي قبيلي (دِيرا) سان هئو ۽ شاهه صاحب جي والد جو تعلق سيد مير علي (1400-1399) يعني 802 هجري جيڪو پٽ هيو سيد حيدر حيراٿي سان هيو. شاهه صاحب جو خاندان مٽياري جي سيدن (سيد شاهه) جي نالي سان سڃاتو ويو. شاهه صاحب بنيادي فارسي ۽ سنڌي ۾ اخوند نور محمد نگراني ۾ تعليم حاصل ڪئي ۽ قرآن پاڪ پڻ پڙهيائون. شاهه صاحب هڪ عظيم شاعر عالم هيو گهرائيءَ ۾ سنڌ جي تاريخ سماج ۽ معيشت کي بيان ڪيو آهي. شاهه صاحب هڪ تحقيقي عالم هيا. شاهه صاحب ذاتي طور تي پاڻ سنڌ جي الڳ الڳ جڳهن جا دورا به ڪيا ۽ انهن پنهنجي شاعري ۾ بيان ڪيو آهي ته پاڻ ماڻهن سان به ملاقات ڪئي.
تون حبيب تون طبيب تون دردن جي
جانب تنهنجي جيءُ ۾ آزارن جي انواء
صاحب ڏئي شفا ميان مريضن کي.
شاهه صاحب صرف سنڌ لاءِ نه پر پوري دنيا جي خوشحالي جي دعا ڪند وهو، شاهه صاحب هڪ صوفي کان وڌيڪ هو. شاهه صاحب جي عظيم علم ۽ روحاني مفهوم سان گڏ ان جي شاعري تلاش گهر کاتي جي علماءِ ڪرام علم جو مطالعو ڪيو. شاهه صاحب جاگيرداري ۽ مذهبي استحصال جي خلاف تبليغ ڪئي ۽ پيار ۽ محبت ۽ امن بقا باهمي کي صوفي عزم جي سطح تي سنڌي معاشري ۾ انقلاب آندو ۽ بين الاقوامي نقطه نظر سان گڏ هڪ قوم پرست به هو. شاهه صاحب هڪ عظيم شاعر عالم هيو گهرائيءَ ۾ سنڌ جي تاريخ سماج ۽ معيشت کي بيان ڪيو آهي. شاهه صاحب هڪ تحقيقي عالم هيا. شاهه صاحب ذاتي طور تي پاڻ سنڌ جي الڳ الڳ جڳهن جا دورا به ڪيا ۽ انهن پنهنجي شاعري ۾ بيان ڪيو آهي ته پاڻ ماڻهن سان به ملاقات ڪئي
شاهه عبدالطيف جي مزار سنڌ جي هڪ ننڍي شهر ڀٽ شاهه ۾ آهي. شاهه عبدالطيف کي الڳ الڳ نالن سان سڃاتو وڃي ٿو جيئن ڀٽ جو شاهه، ڀٽ جو ڌڻي، ڀٽائي گهوٽ وغيره وغيره. شاھ صاحب سنڌي ٻولي جو هڪ وڏو ناميارو شاعر ٿي گذريو آهي ۽ شاهه صاحب شاعري سنڌي اردو انگريزي ۽ ڪافي زبانن ۾ ترجمو ڪيو ويو آهي جيڪو شاهه صاحب جي ڪتاب “شاهه جو رسالو” ۾ موجود آهي، شاهه صاحب جي مزار تي روز هزارين زارئين/ مُريد/ مڃيندڙ/ چاهيندڙ حاضري ڀريندا آهن ۽ دعا گهرندا آهن.
شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه جي مزار ڪراچي کان 150 ميل ڏکڻ طرف هڪ ننڍي شهر ڀٽ شاهه ۾ آهي. شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه جو عرس مبارڪ هر سال صفر (ٻيون اسلامي مهينو)جي مهيني 13،14،15 تي وڏي ادب ۽ احترام سان ملهايو ويندو آهي. شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه کي سنڌ جو روح به چيو ويندو آهي. شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه هڪ عظيم سنت، هڪ قوم پرست، هڪ انسان دوست ۽ جنهن جا قد دنيا جي عظيم شاعرن جي برابر هئا جيئن (Byron, Keats, Selley, Neruda, Rilke, Rimbaud, etc…….) انهن مان هڪ هو. سن 1860 ۾ شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه جي شاعري سنڌي زبان و ثقافت ۽ شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه جون آيات ]گنج[ ڳائڻ وارن گلوڪارن جي طرف متوجهه ٿيون. جڏهن شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه جي شاعري پهرين ارنسٽ ٽرمپ جي طرفان هڪ جرمني اسڪالرشپ ۽ تبليغي جماعت (شاهه عبدالطيف ڀٽائي رحه جي مرڻ جي هڪ سو سال کانپوءِ) 1866 جرمني زبان ۾ ترجمو ڪيو ويو. سنڌي علماءِ ڪرام جي مدد سان اصل آياتن جو انتخاب مرتب ٿيو آهي. ۽ “شاهه جو رسالو” کي “شاهه جو پيغام” به چيو ويندو آهي. سن 1940 ۾ DH Sorley هڪ انگريزي عالم سنڌي سکيو ۽ شاهه صاحب جي شاعري ان جي زندگي ۽ ٽائمز جي عنوان سان آڪسفورڊ يونيورسٽي Oxford University جي پريس طرفان هڪ رسالو شايع ڪرايائين.
شاهه صاحب جي مزار تي روز شاهه صاحب جي وائي پڙهي ويندي آهي.
جنيئن ڏاند نه ٻج، تنيئن به تنهنجو آسرو
پوءِ اڀارين سج، اول ڏئين انهن کي.
*****************************
داستان پهريون
ساراه هڪ ڌڻيءَ جي جڳائي، جو ٻنهي جهانن جو والي آهي ۽ جنهنجو ثاني ٻيو ڪو به نه آهي. جي سندس هيڪڙائيءَ کي مڃن ٿا، سي ڪڏهن به راه تان ٿڙن نه ٿا ۽ کين ڪوبه ڏک نه ٿو رسي. سچي ڄاڻ وارا صاحب هميشه سن ۾ ٿا گھارين ۽ سارو وقت روحاني ديس جو سير پيا ڪن. کٽڻ ۽ هارائڻ جو هنڌ هيءَ دنيا ئي آهي. هتي ئي ”جنت جو جام“ حاصل ڪري ٿو سگھجي. هيءَ سموري ڪثرت (گھڻائي) هيڪڙائيءَ مان پيدا ٿي آهي. هي سمورو مانڊاڻ هڪ محل آهي، جنهن کي سهسين دريون آهن. دريءَ دريءَ مان هڪ ئي دلبر جو ديدار ٿو پسجي. هو نه عاشق، نه معشوق، نه خالق، نه مخلوق. پاڻ سونهن جو سر آهي ۽ پنهنجي حسن تي پاڻ حيران آهي.
*****************************
اَول الله عَلِيمُ، اعليٰ، عالَمَ جو ڌَڻِي؛
قادِرُ پنهنجي قُدرت سين، قائم آهِ قديم؛
والي، واحِدُ، وَحۡدَهٗ، رازق، رَبُّ رَحِيم؛
سو ساراه سچو ڌڻي، چئِي حَمدُ حَڪِيم؛
ڪري پاڻ ڪَرِيمُ، جوڙُون جوڙَ جهان جي.
******************************
وَحۡدَہٗ لا شَرِيڪَ لَہٗ، جن اُتوسين ايمانَ؛
تن مڃيو مُحمَّدُ ڪارَڻِي، قَلبَ ساڻ لِسانَ؛
اُوءِ فائِقَ ۾ فَرمان، اَوَتڙِ ڪنهن نه اوليا
*****************************
اَوَتڙَ ڪنهن نه اوليا، سُتَڙِ ويا سالِمَ؛
هيڪائِي هيڪُ ٿيا، اَحَدَ سين عالِمَ؛
بي بها بالِمَ، آگي ڪيا اڳَهِين.
*****************************
آگي ڪيا اڳَهِين، نسورو ئي نُور ؛
لَا خَوفٌ عَلَيهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ، سچن ڪونهي سُور؛
مولي ڪيو معَمُور ، انگُ اَزَلَ ۾ اُنِ جو.
*****************************
وَحۡدَهٗ جي وڍيا، اِلَا الله سين اورِينِ؛
هِنيون حقيقت گڏيو، طريقت تورِينِ؛
معرفت جي ماٺ سين، ڏيساندَرُ ڏورِينِ؛
سُک نه سُتا ڪڏهين، ويهي نه ووڙِينِ؛
ڪُلَهِنئُون ڪورِينِ، عاشق عَبۡدُاللَطِيفُ چئي.
*****************************
وَحۡدَہٗ لا شَرِيڪَ لَہٗ، ٻُڌءِ نه ٻوڙا؛
ڪه تو ڪنين سُئا، جي گَھٽَ اَندر گھوڙا؛
ڳاڙيندين ڳوڙها، جت شاهد ٿِيندءِ سامُهان.
*****************************
وَحۡدَہٗ لا شَرِيڪَ لَہٗ، اِهو وِهائج وِيُّ؛
کَٽين جي هارائِئين، هنڌ تُنهنجو هِيُّ؛
پاڻان چوندُءِ پِيُّ، ڀري جام جَنَّت جو.
*****************************
وَحۡدَہٗ لا شَرِيڪَ لَہٗ، اِيُ هيڪڙائِئَ حَقُّ؛
ٻيائِي کي ٻَکُ، جن وڌو، سي ورِسيا.
*****************************
سِرُ ڍُونڍيان، ڌڙ نه لهان، ڌڙ ڍُونڍيان، سِرُ ناهِ؛
هَٿَ ڪَرايُون آڱريون، ويا ڪپجي ڪانِھ؛
*****************************
عاشق چَؤ مَ اُنَ کي، مَ ڪِي چَؤ معشوق؛
خالق چَؤ مَ خام تون، مَ ڪِي چَؤ مخلوق؛
سَلِج تنهن سُلوڪ، جو ناقِصئا نِڱيو.
*****************************
وحدتان ڪثرت ٿي، ڪثرت وحدت ڪُلُّ؛
حق حقيقي هيڪڙو، ٻولئ ٻِئ مَ ڀُلُ؛
هُو هُلاچو هُل، باالله سندو سڄڻين.
*****************************
پاڻَهِين جَلَّ جَلَالَہٗ، پاڻهِين جانِ جمالُ؛
پاڻهِين صورت پِرِينءَ جي، پاڻهِين حُسن ڪَمالُ؛
پاڻهِين پِر مُريد ٿئي، پاڻهِين پاڻَ خيالُ؛
سڀ سڀوئي حالُ، منجھان هي معلوم ٿئي.
*****************************
پاڻَهِين پسي پاڻکي، پاڻهِين محبوب؛
پاڻهِين خلقي خُوب، پاڻهِين طالب تن جو.
*****************************
پڙاڏو سو سَڏُ، وَرُ وائِيءَ جو جي لَهِين؛
هُئا اَڳَهِين گڏ، ٻُڌڻ ۾ ٻه ٿيا.
*****************************
ايڪ قَصَرُ، دَرَ لَکَ، ڪوڙين ڪَڻِسِ ڳڙکيون؛
جيڏانهن ڪريان پرک، تيڏانهن صاحب سامهُون.
*****************************
ڪوڙين ڪايائُون تُنهنجيون، لِکَن لَکَ هزارَ؛
جِئُ سڀڪنهن جئَ سين، دَرسن ڌارون ڌَار؛
پِريَمِ تنهنجا پارَ، ڪهڙا چئِي ڪيئن چوان.
*****************************
وائي
سڀڪا پريان ڪُون پُوڄي؛
نينهن نيڻين، ڳُڻُ ڳالھ وو.
جا چِتايم چِتَ ۾، سڄڻ سا ٿو ٻُجھي؛
لات جا لَطِيفُ جي، سَڏُ تنهنجو سُڄي.
*****************************
